Ebu’l - Vefâ’nın Trigonometri Cetvelleri

Abstract

Matematik tarihi ile ilgili eserlerde, Ebu’l-Vefâ’nın onuncu yüzyılda astronomi ile ilgili çalışmalarının yanında düzlemsel ve küresel trigonometri konusunda da önemli çalışmaları olduğu ve 15' aralıkla sinüs cetveli hazırladığı ve bu değerleri bugünkü yazım tarzına göre sekiz basamağa kadar doğru hesapladığı ifade edilir. Ancak bu eserlerde Ebu’l-Vefâ’nın (940-998) bu hesapları nasıl yaptığına dair bir açıklama bulunmamaktadır. Bu çalışmada, bu konuya bir açıklık getirmek amacıyla,, Şali Zeki Bey’in (1864-1921) Asarı Bakiye isimli ünlü eserlerinin I.cild’inin ”Ebu’l-Vefâ ’nın Cedavel-i Müsellesâtiyesi” (Ebu’l-Vefâ’nın Trigonometri Cetvelleri) isimli bölümü bugünkü yazıya çevrilip sadeleştirildikten sonra Ebu’l-Vefâ’nın sin 30' ve sin 1° ye ait hesaplarının bir değerlendirilmesi yapılmıştır.

In the works dealing with history of mathematics it is noted that in X. century Abu’l-Wafa al-Buzjani [940-998] besides of astronomical studies had also important studies about plane and spherical trigonometry and also made up new sine table for angles differing by 15', using the equivalent of eight decimal places. But in these works there is no explanation how had Abu’l-Wafa calculated them. In this article, to explain this subject, we have transcribed chapter named ”Ebu’l-Vefa’ nin Cedavel-i Miisellesatiyesi” in Asari Bakiye I written by Salih Zeki (1864-1921) and have simplified to todays Turkish and then have criticized Abu’l-Wafa’s computing sin 30' and sin 1°.