Diegetik istila: 20. yüzyıl tiyatrosunda mimetik temsilin deformasyonu

Abstract

1980’li yılların önde gelen tiyatro akademisyenleri, tiyatronun Antik Yunan’dan beridir diegesis ile karşıtlık oluşturan mimesis aracılığıyla biçimlendiğini, buna karşılık sahnenin diegetik bir evrenle çerçevelendiğini öne sürerler. Burada metninin tiyatrodaki hâkim konumu ve tiyatronun “söz söyleme”ye dayalı logosmerkezci yapılanması vurgulanır. Diegesis ve mimesis kavramları bu noktada Aristotelesçi bir bağlamda, geniş anlamlarıyla kullanılır. Öte yandan terimler günümüzde daha çok anlatıbiliminin dolayıma soktuğu dar anlamlarıyla, anlatının kipleri düzeyinde ele alınmaktadır. Bu makalede, terimler anlatıbiliminin tayin etiği dar anlamlarıyla ve 20. yüzyılın tiyatro akademisince sürdürülen tartışmanın aksine bir yerden kullanıldığında karşılaşılan tabloyu değerlendirmek amaçlanmaktadır. Bu noktadan hareketle, çalışmada öncelikle diegesis ve mimesis terimlerinin dar ve geniş anlamlarıyla kullanımından doğan terminolojik karmaşa serimlenmiştir. Çalışmanın temel odağı olan 20. yüzyıl tiyatrosunda mimetik sahnenin diegesis yoluyla istilaya uğrayışı ise oyunları “anlatma” moduyla karakterize olan Gertrude Stein ve Heiner Müller örnekleriyle açımlanmıştır. Son olarak, 20. yüzyılda diegesisin baskın bir unsur olarak öne çıkışının yapısal sonuçları değerlendirilmiştir.