Yunus Emre’nin Divanı’nda “baş” ifadesinin farklı anlam ve kullanımları

Abstract

Türkçenin büyük ustalarından biri olan Yunus Emre, eserlerinde kullandığı söz varlığıyla Türkçeye yeni kapılar aralamış, özgün ifade ve imgeler kazandırmıştır. Sözlerindeki derinlik ve sehli mümteni (kolay gibi görünen ancak söylenmesi, yazılması zor olan özlü sözler) sanatını etkili bir şekilde kullanmasıyla kendisinden sonraki sanatçı ve okurları etkilemeyi başarmıştır. Birçok kelimeye farklı değer ve anlam katan Yunus Emre, Divan’ında “baş” ifadesini çeşitli dil yapılarıyla (deyim, mecaz, birleşik sözcük, ikileme, kalıp söz, Eski Türkiye Türkçesi-halk ağzı) ve günümüzde Türkçe sözlükte farklı anlamlara (çok anlamlılık) gelebilecek şekilde kullanmıştır. Çalışma, bu farklı anlam ve kullanımları sınıflandırmayı amaçlamaktadır. Nitel desendeki çalışmada doküman incelemesi yöntemiyle Yunus Emre’nin Divan’ında yer alan “baş” ifadesinin Türkçedeki farklı anlam ve kullanımları belirlenmiş, bulgular tablolarla gösterilmiş; bu tespitlerden yola çıkarak şairin Türkçeyi kullanmadaki ustalığı ile Türkçenin kelime ve anlam zenginliğine dair değerlendirmelerde bulunulmuştur.