İngilizlere verilen petrol imtiyazlarının İran’a tesiri

Abstract

İran, sahip olduğu yeraltı kaynakları sebebiyle 20. yüzyıldan itibaren birçok devletin odak noktası olmuş, bu durum Batı sömürge siyasetinin İran üzerindeki tesirini arttırmıştır. 19. yüzyılın son çeyreğinde İran’da petrol varlığına dair yapılan araştırmalar olumlu sonuç verince, bu kaynağın getirisinden mahrum kalmak istemeyen Batılı girişimciler imtiyaz elde etme telaşına düşmüşlerdir. İlerleyen süreçte dünya enerji ihtiyacının kömürden petrole dönüşümü başlamış ve bu durum hammaddeden yoksun Batılı sanayi ülkelerini petrol arayışına itmiştir. Bu hususta müteşebbis William Knox D’Arcy’nin kendi imkânlarıyla elde ettiği imtiyazlar daha sonradan İngiltere Devleti’nin dikkatini çekmiştir. Böylece İngiltere, İran petrolleri özelinde bölgede yeni bir siyasetle ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın amacı İran petrol imtiyazlarının verilme koşullarını tespit etmek, bu imtiyazların Batılılar tarafından ele geçirilme sürecini ve tüm bu aşamaların İran üzerine tesirini ortaya koymaktır. Bu çerçevede çalışma 19. yüzyılın sonlarından, İngiltere Devleti’nin APOC’un %51 hissesine ortak olduğu 1914 yılına kadar geçen süreyle ve İran coğrafyasıyla sınırlandırılmıştır.