Olumsuzluğun Yunus Emre’nin şiir diline yansıması

Abstract

Bir cümlenin doğruluğunu reddeden olumsuz yapılar evrenseldir ve olumsuzluk kategorisi biçimbilgisi, sözdizimi ve anlambilimi etkileşimini içerir. Bu makalede Yunus Emre’nin şiir dilinde olumsuzluk kategorisi (özellikle ad cümlelerinin olumsuzluğu, sözcüksel olumsuzluk ve varlıksal olumsuzluk yapıları) Eski Anadolu Türkçesi örnekleriyle karşılaştırılmıştır. Yunus Emre’nin şiir dilinde olumsuzluğun oldukça belirgin olduğu ve Yunus Emre’nin şiir diline dair izler taşıdığı görülür. Yunus Emre’nin incelenen iki eserinde (Yunus Emre Divanı ve Risâletü’n-Nushiyye) her bir olumsuzluk işaretleyicisi zaman zaman Türkiye Türkçesindeki kullanımlarından farklılaşır. Ad cümlelerini olumsuzlaştıran degül sözcüğü, bilinen işlevi yanında belirli bir fiil çekiminden sonra gelir ve bütün vurguyu kendi üzerine çeker. Yunus Emre adları, sıfatları ve zamirleri olumsuzlaştıran sUz (-suz, -süz) ve Farsçadan kopyalanan bī- sözcüksel olumsuzlaştırma biçimini, diğer olumsuzluk araçları gibi, sıkça kullanır. Yunus Emre’ye özgü yapıları ortaya çıkaran varlıksallık olumsuzlaştırıcısı yok’tur. Yok sözcüğü, Yunus Emre’nin şiirlerinde daha çok sahiplik ifade eder. Yunus Emre’nin şiirlerinde sözcüksel olumsuzlaştırıcı -sUz ile yok arasında yakın bir bağlantı vardır. Bazen aynı sözcük yok ile bazen de -sUz ile olumsuzlaştırılır: çāresüz, bīçare ~ çārem yok. Yok sözcüğü aynı zamanda iç cümleciklerin yüklemi konumunda (Suçı yok kişinün baglanmaz eli) da bulunabilir. Yunus Emre’nin şiirlerinde oldukça görünür olan olumsuz yapıların bir kısmı Yunus Emre’ye özgü dilsel özellikler taşır. Bu yapıların bu kadar belirgin ve dikkat çekici olması Yunus Emre’nin düşünce dünyasını daha açık ve anlaşılır hȃle getirmek istemesiyle açıklanabilir.