AB-Türkiye ilişkileri bağlamında toplumsal cinsiyet politikaları AB ilerleme raporları perspektifinden bir değerlendirme

Abstract

Toplumsal cinsiyet, bireylerin biyolojik cinsiyetinin çok daha ötesine geçerek bireyin cinsiyetine toplumsal ve kültürel özellikler yüklenen anlamlar ile ortaya çıkan farklı bir kavramdır. Toplumsal cinsiyet konusunda yürütülen çalışmalar sadece kadınlarla ilgili olmayıp, cinsel kimliklerin hesaba katılarak farklı cinsel eğilimlerin ve bunlara yönelik ayrımcı tutumların dikkate alınmasını zorunlu kılar. Bunun yanında ilgili gurubun haklarını bilmesi ve kullanabilmesi, toplumun diğer üyeleri ile uyum içinde yaşayabilmesi ve diğerleri gibi etkin bir rol alabilmesi ile doğrudan bağlantılıdır. Dünya tarihinde bireylerin sahip olduğu en eski farklılıklardan birisi olan cinsiyet konusu, insan haklarının benimsenmesi ile eşitsizlik olmaktan çıkarılmaya çalışılmıştır. İnsan hakları konusundaki yükselen duyarlılık, bireylerin üzerlerinde barındırdıkları farklılıkların bir önemi olmaksızın eşit oldukları anlayışını pekiştirmiştir. Toplumsal cinsiyet olgusu, derinliği sabit olmamakla birlikte dünyanın pek çok ülke ve toplumunda yaşanan bir eşitsizlik sorundur. Türkiye, AB ile ilişkilerinin önemli bir ayağını oluşturan toplumsal cinsiyet konusunda uzun yıllar boyunca ikircikli bir tutum izlemişse de, özellikle son yıllarda hem kendi iç motivasyonu hem de AB üyelik müzakere süreçlerinin zorlamalarıyla ilerlemeler kaydetmiştir. 1998 yılından itibaren AB Komisyonu tarafından ortaya konulan Türkiye İlerleme Raporlarında bu alandaki gelişmeler ve iyileşmeler yanında yetersizlik ve eksiklikler sürekli dile getirilmiştir. Gelinen noktada, toplumsal cinsiyet konusu Türkiye’nin AB ile ilişkilerinde henüz tam anlamıyla çözüm üretemediği ve kısa vadede çözüm üretilmesi de mümkün olmayacak sorun alanları arasında yer almaktadır. Bu çalışmada öncelikle toplumsal cinsiyet konusu kavramsal çerçevede incelenmiş, daha sonra da toplumsal cinsiyet konusunun AB bünyesindeki gelişimi ele alınmıştır. AB İlerleme Raporları yıllar itibarı ile ayrı ayrı incelenerek, toplumsal cinsiyet konusunda Türkiye’nin mevzuat ve uygulama boyutunda yaşadığı gelişmeler değerlendirilmiştir.

Gender is a distinct concept that goes beyond the biological sex of individuals and emerges with the meanings that give social and cultural characteristics to the sex of the individual. Gender studies require not only the studies about women, but also the consideration of different sexual orientations and sexual identities, and discriminatory attitudes towards them. In addition, the fact that individuals take an active role in society is closely related to the fact that they live in harmony with society, know and exercise their rights. Gender, which is one of the world’s oldest differences among individuals, has been tried to be removed from being an inequality thanks to the adoption of human rights. The increased sensitivity about human rights reinforced the understanding that the individuals are equal regardless of the differences among them. Gender phenomenon, although its depth is not constant, is an inequality problem in many countries and societies of the world. Although for many years Turkey have had an ambivalent attitude about the issue of gender which constitutes an important pillar of relations between Turkey and the EU, especially in recent years it has made progress by the enforcement of both its internal motivation and EU membership negotiation process. Not only the developments and improvements but also the deficiencies and shortcomings in this area have been constantly expressed in EU Commission’s Turkey Progress Reports since 1998. At this point, the issue of gender is among the problem areas that Turkey literally could not find solution in its relations with EU and it is not possible to find a solution in the short run. In this study, first of all, the issue of gender has been conceptually examined and then the development of the gender issue within the EU has been discussed. The developments about gender in Turkey in terms of legislation and practices have been evaluated by examining the EU Progress Reports separately in annual basis.