Sinema ve ideoloji 12 Eylül filmlerinin toplumsal çözümlemesi

Abstract

Sinema, toplumda yaşanan değişmeleri, çatışmaları, beklentileri yani toplumsal dinamiği, 'sanatsal gerçekliği' içinde temsil eder. Bu çalışmada Türk Sinemasında '12 Eylül filmleri' olarak nitelendirilen, 12 Eylül 1980 darbesi öncesi ve sonrası olaylar ; olaylar içindeki insanları konu edinen filmlerin dönemi nasıl temsil ettikleri incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı, sinema-ideoloji ilişkisi bağlamında Türk Sineması'nda 12 Eylül 1980 darbesinin temsilini incelemektir. Bu amaçla filmler üzerinde 'ideolojik çözümleme' yapılmıştır. İdeoloji olgusu çok tartışmalı bir sorunsaldır. İdeolojiye yaklaşımlar 'yanılsama/yanlış bilinç' ve dünyayı anlamlandıran düşünceler, inançlar bütünü olarak iki grupta toplanır. İdeolojinin işlevi toplumsal gerilimleri, çelişmeleri gizlemektir. Bunun için de kültürel temsilleri kullanır. Sinema da bu kültürel temsillerden biridir. Sinema-ideoloji ilişkisi, sinemanın perdede 'gerçeğin izlenimini yaratması ve böylece egemen ideolojiyi yeniden üretmesi bağlamında tartışılmıştır. 12 Eylül 1980 darbesi, Türkiye toplumunda ve siyasal yaşamında 'milattan önce, milattan sonra' gibi tarihsel bir dönüm noktası oluşturur. Darbe, tüm demokratik kazanımlara 'baskı', 'yasak' ve bunların sonucu oluşan 'de-politizasyon'u içeren temel karakteristik özellikleriyle son vermiştir. Her kültürel temsil/üretim gibi, sinema da ait olduğu toplumdan soyutlanamaz. Türk Sinemasının ''12 Eylül Filmleri''nin toplumsalla bağları incelendiğinde, ''Türk İnsanının ''12 Eylül Filmleri''nin toplumsalla bağları incelendiğinde, ''Türk İnsanının darbe karşısındaki tavrı, kimlik arayışları ve hesaplaşmaları'' karşımıza çıkmaktadır. 12 Eylül filmlerinde ya darbe öncesi ya da sonrası temsil edilmiştir. Darbenin temsiline hiçbir filmde rastlanılmamıştır. Bu filmlerde umutsuz, karamsar bir tabloda yenik, kaçan ya da değişen değerler doğrultusunda değişen insanlar çizilmiş, filmlerde geleneksel değerlere ve mistizme yönelim saptanmıştır. Bu filmlerde temsil edilen dönem, tarihsel ve toplumsal bağlamından soyutlanmıştır. Türk Sineması 12 Eylül üzerine birşeyler söylemek istemiş ama ne söylediği tam olarak belirginleşmemiştir. Bu bir anlamda '12 Eylül filmi'nin henüz yapılmadığını da göstermektedir. Hatta temsil ettiği döneme karşı görünenlerin bile var olan değerleri yeniden üreterek onayladıkları gözlenmiştir.