Türkiye'de yetişen sambucus nigra meyveleri üzerinde ön kimyasal araştırmalar

Abstract

Türkiye’de özellikle Karadeniz Bölgesi’nde yayılış gösteren Sambucus nigra L. (mürver) Caprifoliaceae familyasına ait, çalı veya küçük ağaç formunda bir bitkidir. S. nigra’nın Avrupa’da yaygın bir kullanımı bulunmaktadır. Bitkinin meyve ve çiçeklerinin tıbbi çay olarak öksürük, soğuk algınlığı, grip gibi şikâyetlerde kullanıldığı; ayrıca meyvelerden renk verici özelliğinden dolayı meyve suyu, şarap, reçel, marmelat gibi ürünlerin hazırlanmasında da yararlanıldığı bilinmektedir. Antosiyaninlerce zengin olan siyahımsı mor meyvelerin antioksidan, antiviral, antikarsinojenik, antienflamatuvar etki gibi çeşitli biyolojik etkilerinin olduğu literatür bilgileri ile desteklenmektedir. Ancak Türkiye’de S. nigra meyveleri üzerine yapılan çalışmalar yetersizdir. Bu çalışmada S. nigra meyvelerinin ekstreleri çeşitli polaritelere sahip çözücülerle maserasyon yöntemi ile hazırlanmıştır. Ayrıca halkın kullanımına uygun meyve çayı hazırlanarak liyofilize edilmiştir. Hazırlanan ekstrelerde kromatografik ve spektrofotometrik analizler ile kimyasal bileşim çalışmaları yapılmıştır. Meyve çekirdeklerinin n-hekzanla Soxhlet ekstraksiyonu sonucu elde edilen sabit yağının yağ asidi bileşiminin belirlenmesi amacıyla yağ asitlerinin metil esterleri oluşturulmuş ve GC ve GC/MS analizleri yapılmıştır. İlk defa bu tez kapsamında meyvelerin mikrodistilasyon ile uçucu bileşiklerinin eldesi ve meyvede glikozidik bağlı uçucu bileşiklerin elde edilerek GC ve GC-MS analizleri gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalar sonunda %70 etanol ekstresinin diğer ekstrelere kıyasla antosiyaninlerce zengin olduğu ve siyanidin-3-glikozit miktarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Meyve çekirdeklerinin ise yağ asidi kompozisyonu incelendiğinde, çekirdek yağının linoleik asit (% 42.3) ve linolenik asit (% 38) gibi doymamış yağ asitlerince zengin olduğu belirlenmiştir. Mikrodistilasyon ile meyvede uçucuların % 86.1’ne karşılık gelen 34 bileşik tanımlanmıştır. Aldehit yapısındaki iki bileşik başlıca bileşenler olarak belirlenmiştir: Fenilasetaldehit (% 32.8) ve benzaldehit (% 7.9). Meyvelerden su distilasyonu ile hazırlanan örnek ise daha çok yağ asitlerince zengin olup ana bileşikleri hekzadekanoik asit (% 55.3) ile tetradekanoik asit (% 11.4) olarak belirlenmiştir. Meyvelerde enzimatik hidroliz sonrası gerçekleştirilen su distilasyonunda ise, örnekte hekzadekanoik asit (% 36.1), etil linoleat (% 11.6) ve etil hekzadekanoat (% 10) olarak belirlenmiştir. Meyvelerin uçucu bileşik kompozisyonu incelendiğinde, yağ asitleri, yağ asidi esterleri, aldehit, alkol ve terpenik yapıda bileşiklerce zengin olduğu görülmektedir.