Heykelde espas

Abstract

Espas, Türkçe karşılığı, derinlik, aralık, boşluk, mekan, uzay, alan, atmosfer, perspektif vb. olan Fransızca kökenli bir kelimedir. Bu kavram, bütün sanatlarda oluştuğu gibi, heykelin üç boyutlu yapısıyla diğerlerinden farklı anlamları karşılamaktadır. İnsanda espas, algısal, sezgisel, maddesel ve kavramsal niteliktedir. Heykelde anlamlı hale gelebilmesi için, izleyici ile ilişki içinde olması gerekmekte ve ilk önce kendini maddesel yapıya dayalı algısal bağlantılarla gösterebilmektedir. Maddesel paketlenmeler, uzaysal yerleşimler temelde görülen espas anlatıcılarıdır. Bir maddenin en küçük birimleri arasında dahi görülen ve noktasal, çizgisel, yüzeysel, hacimsel espas, sanatta bilimin yardımıyla anlamı ve boyutu değişen, genişleyen haldedir. Fiziksel nesnelerin insanın bilinç düzeyinde yaptığı uyarımlar ile madde, uzay ve ilişkiler yorumlama sürecine girilir. Bu süreç, algılayan kişiye bağlı olduğu gibi, ölçü, zıtlık, şiddet, tekrar, hareket gibi maddesel etkilere de bağlı gelişim göstermektedir. İki-üç boyutlu algılama, şekil, form, derinlik, mekan, hareket algıları bu konuda belirleyici faktörlerdir. Bir sanat eserindeki espas algısı da, bunlara bağlı olarak insanın kişiliğine yönelik uyarımlar yapar. Heykel sanatında espas, heykel-çevre-mekan, açı, doku, ritm, yüzey, form bağlanışları, boşluk, ışık ve uzantı şeklinde belirir. Bu sayede yapıt varlık kazanır, anlam kazanır. Heykelin dış çevresiyle olan ilişkileri açısından espas, yer, konum, yön, boyut şeklindedir. Yapısı gereği gerçek espasta yer alan heykel, etrafındaki herşeyle uzak-yakın, büyük-küçük, ön-arka, yukarı- aşağı, örtme, delinme, yerleşme gibi ilişkiler kurar. Bu, anlatım için önemli olup, aynı şekilde kendi varlığında, bölümlerinde bu tür espas ilişkileri söz konusudur. Heykelin kendi içinde ve etrafıyla kurduğu espas ilişkileri denge oluşturup, başarılı denge sonucunda; yani başarılı ritm, doku, açı, yüzey, form, boşluk vb. başarılı yapılanma sonucunda, heykel sadece kütle olmakla kalmaz, kütlenin dışına taşarak uzantı, uzantı espası oluşturur. Çağlar boyunca heykelde espas dini ve toplumsal baskılarla