Ses yolunun matematik modeli

Abstract

Bu çalışmada, sekiz ünlü için çeşitli modellerden elde edilen ses bölgesi alan fonksiyonun bilgisayar ekranında çizilerek sağır ve dil- sizlerin eğitiminde kullanılabilecek algoritmaların geliştirilmesi amaçlanmıştır. İlk aşamada, 10 bölümden oluşan ses bölgesi için durum-uzay modeli geliştirilmiştir. Elde edilen model lineer olmadığından, çözüm için enine kesit alanlarına verilen başlangıç değerleri önemli rol oynamaktadır. Ayrıca lineer tahmin parametrelerinden bulunan formant frekanslarının değişkenliği de göz önüne alınırsa bu modelin geçerli bir model olmadığına karar verilmiştir. Yine de dört bölümden oluşan ses bölgesi için geliştirilen durum-uzay modelinden sekiz ünlü için enine kesit alanları elde edilmiş ve sonuçlar diğer modeller ile karşılaştırılmıştır. Ses bölgesinin, girdi ve çıktısı belli olan bilinmeyen bir sistem gibi düşünülerek, sistem belirleme yöntemi ile transfer fonksiyonu yani tüm kutup modeli geliştirildi. Modele girdi olarak, çeşitli gen- likte ve çeşitli noktalarda impals zinciri ile gırtlaktan ölçülen değerler uygulanmıştır. Ses bölgesinin transfer fonksiyonun kutup ve sıfırlarını kullana- rak enine kesit alanlarının bulunması için kutup-sıfır modeli gelişti- rildi. Çeşitli kriterler uygulanarak transfer fonksiyonunun optimum dereceleri belirlendi. Bu dereceler için elde edilen kutup ve sıfırla- ra, formant frekanslarından elde edilen kutup ve sıfırlar yaklaşıncaya kadar ses bölgesinin alan fonksiyonunun katsayıları değiştirilerek sekiz ünlü için enine kesit alanları elde edildi. Dilin daralma yerini en iyi, kutup-sıfır modelinden elde edilen sonuçlar göstermektedir. Fakat bu değerler, uzun süren iterasyonlar sonucu elde edildiğinden, kullanıcıya hemen aktarılmamaktadır. Ancak değerler dosyalanıp, istenildiği zaman ekranda görülebilir. Enine kesit alanları hemen kullanıcıya iletilmek istenirse tüm-kutup modeli kullanılabilir.