Otizm davranış kontrol listesi Türkçe versiyonu geçerlik ve güvenirlik çalışmaları

Abstract

Geçmiş yıllarda seyrek rastlanan durumlar içerisinde değerlendirilen Otizm Spektrum Bozuklukları (OSB), son yıllardaki araştırma bulgularına göre bu özelliğini yitirmiştir. OSB günümüzde diğer gelişimsel yetersizliklerin çoğundan daha sık görülmekte ve bu nedenle ülkeleri erken tanılama ve eğitim konularında önlemler almaya itmektedir. Günümüzde, OSB'nin güvenilir olarak tanılanmasında kullanılabilecek biyolojik testler ya da görüntüleme teknikleri bulunmadığından, OSB yalnızca bireyin davranışlarının gözlenmesi ve raporlanması yoluyla tanılanabilmektedir. Özellikle yurt dışında, OSB'nin değerlendirilmesinde kullanılan standart araçlar değerlendirme sürecinde uzmanlara yardımcı olmakta ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde, OSB'ye yönelik araçların kullanımı son yıllarda artmakla birlikte, bunların sayısı henüz yeterli düzeyde değildir. Amerika Birleşik Devletlerinde geliştirilmiş olan Otizm Davranış Kontrol Listesi (ODKL), OSB'ye yönelik, uzun yıllardır kullanılmakta olan güvenilir ve geçerli bir araçtır. Bu araç, kısa sürede sonuç vermesi ve kolay kullanımı nedeniyle ülkemiz koşullarına uygun olarak değerlendirilmiş ve bu çalışma ile Türkçe uyarlamasının yapılması amaçlanmıştır. Aracın uyarlama çalışmaları dilsel eşitliğin sağlanması ile başlamış, ancak ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda ODKL'ye, orijinalinde bulunmayan bir takım eklemeler yapılmasına karar verilmiştir. Araca, OSB'yi tanılamada kullanılacak ek maddeler eklenmiş ve bütün maddelerin altına açıklamalar yazılmıştır. Bu değişiklikler sonrasında yapılan pilot çalışma bulguları aracın ana uygulama için uygun olduğunu göstermiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 21 ilden OSB tanısı almış 969 çocuk oluşturmaktadır. Geçerlik çalışmalarında değerlendirilmek üzere de zihinsel yetersizlik gösteren 164 çocuktan veri alınmıştır. Çalışma kapsamında yapılan geçerlik çalışmaları; faktör analizleri, Gilliam Otistik Bozukluk Dereceleme Ölçeği 2-Türkçe Versiyonu (GOBDÖ 2 -TV) ile ölçüt bağımlı geçerliğinin sınanması ve OSB ile zihinsel yetersizlik gösteren gruplar arasında aracın ayırt ediciliğinin belirlenmesidir. Bunlara ek olarak, yaş, cinsiyet, zihinsel yetersizlik ve konuşma davranışlarına göre ODKL puanlarının farklılaşıp farklılaşmadığı da analiz edilmiştir. Yapılan güvenirlik analizleri ise; test-tekrar test güvenirlik düzeyinin, iç tutarlılık katsayısının ve madde katsayılarının belirlenmesi olmuştur. Son olarak ise aracın kullanımı için gerekli olan kesme puanları ve yüzdelik dilimlerin analizleri yapılmıştır. Yapılan açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri ODKL'nin ana grup maddelerinin (49 maddenin) iki faktörlü yapı altında toplanabileceğini göstermektedir. Araçtaki 57 madde içerisindeki sekiz madde ise faktör analizi sonrasında araçtan elenmiştir. Aracın GOBDÖ 2-TV ile korelasyon düzeyi ölçüt bağımlı geçerliğini desteklerken, OSB ve zihinsel yetersizlik gösteren gruplar arasında ayırt etme gücü tatmin edici düzeylerde görülmüştür. ODKL puanları yaş ve cinsiyet bağlamında farklılaşmamakla birlikte, zihinsel yetersizlik ve konuşma değişkenleri açısından farklılıklar görülmüştür. Yapılan güvenirlik analizlerinin bulguları da, test-tekrar test güvenirlik düzeyinin, iç tutarlılık katsayılarının ve madde katsayılarının gerekli koşulları sağladığını göstermiştir. Son olarak, aracın OSB'nin değerlendirilmesinde kullanılan kesme puanları ve DSM V ile uyumlu olan yüzdelik dilim karşılığı puanlar belirlenmiştir. Yapılan bütün bu çalışmalar sonucunda, ODKL'nin yeterli geçerlik ve güvenirlik düzeylerine sahip, Türkiye için uygun bir tanılama aracı olduğu yorumu yapılabilir.