Anne-babalara sunulan otizm spektrum bozukluğu gösteren çocuklara yönelik ayruk denemelerle öğretim programının (ADÖSEP) etkililiği

Abstract

Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) gösteren çocukların dil ve iletişim, sosyal beceriler, öz-bakım becerileri ve akademik beceriler gibi alanlarda normal gelişim gösteren akranlarından daha düşük seviyede performans sergiledikleri bilinmektedir. OSB gösteren çocukların normal gelişim gösteren akranlarına göre yetersiz oldukları beceri alanlarında ilerleme göstermeleri için en önemli etken almış oldukları eğitimdir. OSB gösteren çocuklarla gerçekleştirilecek eğitim çalışmalarında kullanılacak uygulama ve yöntemlerin mutlaka bilimsel dayanaklara sahip olması gerekmektedir. OSB gösteren çocuklarla çalışılırken kullanılabilecek olan bilimsel dayanaklı uygulamalara yönelik olarak, araştırmacı grupları, sivil toplum örgütleri ve dernekler çalışmalar gerçekleştirmekte ve alanda çalışanların kullanmasını tavsiye ettikleri uygulama ve yöntemlere ilişkin listeler yayınlamaktadırlar. Ayrık Denemelerle Öğretim (ADÖ) sözü geçen bilimsel dayanaklı uygulama listelerinin tamamında ilk sıralarda yer alan bir uygulama olara karşımıza çıkmaktadır. Bilimsel dayanaklara sahip olduğunu bildiğimiz pek çok uygulamanın, üniversiteler tarafından gerçekleştirilmiş olan çalışmalarla sınırlı olduğu, OSB gösteren çocukların eğitim almış oldukları kurumlara ve doğal ortamları olan evlerine taşınmasında ciddi problemlerle karşılaşıldığı bilinmektedir. Ayrıca OSB gösteren çocuklar için sağlanan eğitim hizmetleri ülkemizde sınırlı kalmakta ve çocukların almış oldukları eğitim sürelerinin artırılması ailelerin bireysel çabası ve ekonomik durumuna bağlı olmaktadır. Anne babaların çocuklarının eğitim öğretim süreçlerine katılmaları yaşanan problemlerin giderilmesi ve çocuk için istenilen sonuçların alınmasında çok önemli bir rol oynamaktadır. ADÖ’ nün nasıl kullanılacağı hazırlanmış olan eğitim programları aracılığı ile anne babalar, lisans öğrencileri, öğretmenler, yarı profesyoneller gibi pek çok gruba öğretilebildiği görülmektedir. Anne babaların ADÖ sunma becerisine kazandıkları ve bu becerileri çocukları ile çalışırken kullanabildikleri bilinmektedir. Bu çalışma, anne babalara ADÖ sunma becerisi kazandırılmak üzere hazırlanmış olan Ayrık Denemelerle Öğretim Sunma Eğitim Programı’nın ( ADÖSEP) etkililiği sınanması amacı ile ön-test son-test kontrol gruplu yarı deneysel desenle gerçekleştirilmiştir. Çalışma 14’ü deney 14’ü kontrol grubunda olmak üzere 28 OSB gösteren çocuk anne babası ve onların çocukları ( deney=7, kontrol=7) ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın bağımsız değişkeniolan ADÖSEP, sekiz modülden oluşmakta ve program sunumunda dersler, yazılı materyaller, video örnekleri, video ile geribildirim ve rol etkinlikleri oluşturmaktadır. ADÖSEP haftada iki kez düzenlenen toplam sekiz aile eğitimi oturumu ile Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Uygulama Birimi’nde anne babalara sunulmuştur. Çalışma öncesi ve sonrasında çalışmanın bağımlı değişkenlerinden birisi olan, anne babaların ADÖ sunma performansları Ayrık Denemelerle Öğretim Değerlendirme Formu(ADÖDF) ile ölçülmüştür. Diğer bağımlı değişkenlerden çalışmaya katılan anne babaların çocuklarını alıcı dil becerilerinin ölçülmesinde Türkçe Erken Dil Gelişim Testi (TEDİL) kullanılmıştır. Son bağımlı değişkeni oluşturan çocukların taklit becerilerinin ölçülmesinde ise Taklit Becerileri Değerlendirme Aracı (TBDA) kullanılmıştır. Ayrıca bağımsız değişken ve bağımlı değişkenlere ilişkin yüksek güvenirlik bulguları elde edilmiştir. Çalışmaya katılan anne babalardan hazırlanmış olan anne baba memnuniyet formu aracılığı ile sosyal geçerliğe ilişkin veriler alınmış ve çalışmaya katılan anne babaların çalışmanın amaçlarının uygunluğundan, süreçten ve sonuçlarından oldukça memnun oldukları görülmüştür. Çalışmadan elde edilen verilerin analiz edilmesinde SPPS paket programından yararlanılmış ve verilerin analizinde “t testi, ANOVA, Mann Whitney U Testi, Friedman Testi ve Wilcoxon sıra sayıları toplamı” testleri kullanılmıştır. Çalışmanın bulguları deney grubunda yer alan anne babalar ve kontrol grubunda yer alan anne baların ADÖ sunma ön-test son-test performansları karşılaştırıldığında ADÖSEP programının deney grubunda yer alan anne babaların ADÖ sunma becerilerini kazanmasında etkili olduğunu göstermiştir. Aynı zamanda deney grubunda yer alan anneler ile babaların ADÖ sunma performansları arasında bir farklılık olmadığı görülmüştür. Bu bulgu alanyazında çocuklarının eğitimine katılımında annelere göre daha pasif kaldıkları belirtilen babaların, eğitim aldıklarında en az anneler kadar nitelikli performans sergileyebildiklerini göstermektedir. Ayrıca elde edilmiş olan bulgular, ADÖSEP uygulanmış olan anne babaların çalışma sonrasında da kazanmış oldukları ADÖ sunma performanslarını sergilediklerini göstermektedir. Çalışmaya katılan anne babaların çocuklarına yönelik elde edilmiş olan bulgular ise deney ve kontrol grubunda yer alan çocukların taklit ve alıcı dil düzeylerinde çalışma sonrası anlamlı bir fark olmadığı görülmüş ve bu durum taklit ve dil gibi gelişimsel becerilerin bir ay gibi kısa sürelerde değişim göstermemesine bağlanmıştır. Ancak taklit becerilerinde deney grubunda yer alan çocukların ön-test ve izleme puanları arasında anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür. Taklit becerilerinin gelişimi ile dil becerisi gelişimi arasındaki doğrudan ilişki göz önüne alındığında uzun vadede taklit becerilerindeki gelişimin dil becerilerine yansıyacağı düşünülmektedir. Çalışmaya katılan anne babalar, çalışmanın çocuklarının alıcı dil ve taklit becerilerine katkıda bulunduğunu belirtmişler ve çalışma sonrası evde çocukları ile ADÖ aracılığı ile çalıştıklarını belirtmişlerdir. Sonuç olarak programın istenilen amacına ulaşarak anne babalara ADÖ sunam becerini kazandırdığı ve anne babaların bu becerileri çocukları ile kullanarak olumlu sonuçlar alındığı görülmüştür.