Bizans dönemi Dorylaion'u ile Anadolu Selçuklu şehri Sultan Eyüğü/Sultan Öyüğü'nün (Eskişehir) fiziki yapıları

Abstract

Paleolitik Dönem'den itibaren veriler sunan Eskişehir ve çevresi doğu-batı yol güzergahı üzerinde bulunması nedeniyle tarih boyunca askeri açıdan önemli bir nokta olmuştur. Eskişehir kent merkezine 3km uzaklıkta bulunan Şarhöyük'te bulunduğu günümüzde yapılan arkeolojik kazılarla kesinleştirilmiş bulunan Dorylaion yerleşiminin Antik dönemde basılmış sikkelerde ve Bizans dönemi yazılı kaynaklarında adı geçmiştir. Anadolu Selçukluları'nın 1097'de Haçlılarla yaptıkları savaşta Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan'ın, otağını kurduğu tepeye Sultaneyeğü denilmiş, 1173 yılında Anadolu'ya gelen Arap Seyyahı El Herevi (Öl. 1215)'nin Sultan-öyukı?/ eyükı? adıyla anıldığı günümüz Eskişehir'inin nüvesini oluşturan Anadolu Selçuklu dönemi şehri 1272 tarihli Cacoğlu Vakfiyesi'nde Sultan Eyüğü biçiminde adlandırmıştır. 12. yüzyıldan itibaren şehrin yazılı kaynaklarda Sultan Höyüğü veya Sultan-önü olarak adlandırıldığı görülmektedir. Osman Gazi'nin beyliğinin merkezini Karacahisar'dan Yenişehir'e taşıması nedeniyle Sultaneyüğü şehrinin Eskişehir adını almış olabileceği konusunda genel bir kabul oluşmuştur. Şarhöyük'te yapılan arkeolojik kazı çalışmalarında Türk Dönemine ait herhangi bir veriye ulaşılamamıştır. Ancak Osmanlı Dönemi evkaf defterinde Şarhöyük'te Yıldırım Bayezid Dönemi'ne tarihlenen (1389-1403) Han Mescidi'nin Şarhöyük Köyü'nde bulunduğunun belirtilmesi Türk Dönemi Şarhöyük yerleşiminin aynı adla fakat farklı bir yerde kurulduğunu göstermektedir. Yapılan çalışma ile Roma ve Bizans dönemlerine ait iki farklı Dorylaion olduğu tespit edilmiştir. Roma dönemine kadar olan Dorylaion yerleşimi Aşağı Çağlan'da bulunan ve üzerinde Dorylaion'a 7 mil yazılı mil taşı ile Porsuk Çayı'nın kuzeyinde yer alan ve eski mezarlık olan günümüz Anıt Park seviyesine gelmektedir. Bizans Dönemi Dorylaion'u hakkında bilgi veren Kinnamus, bu şehri doğal sıcak suyu, hamamları ve stoaları bulunan kalabalık nüfuslu bir yer olarak tarif etmiştir. 2013 yılında Eskişehir Valiliği'nin önündeki meydan düzenlemesi sırasında tesadüfen açığa çıkan ve 875 metre sonra Porsuk Çayı'na karışan kanalizasyonun varlığı Bizans Dönemi Dorylaion'unun gerçekten fazla nüfusa sahip olduğunu kanıtlamıştır. El Herevi, çarşı bölgesindeki yıkık yapılardan bahsederek Bizans Dönemi Dorylaion'unun 12. yüzyılda harap görünümde olduğunu belirtmiştir. 13 yüzyılda şehirde valilik yapan Emir Cacaoğlu Nureddin, han, cami ve dükkanlar yaptırıp daha önce mevcut olduğu anlaşılan onyedi cami ile Şeyh Abd Allah Zaviyesi'ni tamir ettirerek bu faaliyetlerini bildiren vakfiyeyle günümüzde Selçuklu Dönemi Türk şehrinin fiziksel yapısının aydınlatılmasını sağlayan çok önemli bir kaynak bırakmıştır.