Aşırı yorgunluk risk yönetiminin havayolu şirketlerinde uygulamasının değerlendirilmesi ve ekip atama problemine etkilerinin modellenmesi

Abstract

Dünyadaki en güvenli ulaşım hizmetlerinden birini sağlayan havacılık endüstrisinde uçuş emniyetine etki edebilecek riskler etkin bir şekilde yönetilmelidir. 7/24 işleyen bir endüstride çeşitli şekillerde insan performansını düşürerek tehlikeli olaylara veya kazalara neden olabilecek risklerden biri aşırı yorgunluktur ve iyi yönetilmesi gerekmektedir. Son yıllarda, aşırı yorgunluk ile ilgili kazanımları, emniyet ve risk yönetimi süreçleriyle birleştirerek, "Aşırı Yorgunluk Risk Yönetim Sistemi" kavramı oluşturulmuştur. Uçuş emniyeti ve maliyetler açısından havacılık sektöründe büyük öneme sahip diğer bir konu, etkin ekip planlamasıdır. Ekip çizelgeleme modelinde kısıtlarının fazlalığı, çözüme ayrılacak zamanın yetersizliği nedeniyle bu problemlerin çözümünde matematiksel modellerin kullanılması kaçınılmazdır. Havacılık kazalarının %70'den fazlasının insan hatasından kaynaklandığı ve aşırı yorgunluğun insan hatası ile doğrudan ilişkili olduğu göz önüne alındığında, havacılık operasyonlarında ekip atama modellerine Aşırı Yorgunluk Risk Yönetiminin dahil edilmesi büyük öneme sahiptir. Üç aşamadan oluşan bu tez çalışmasının ilk bölümünde havacılık organizasyonlarında risk yönetiminin unsurları ve öneminden bahsedilmiştir. İkinci bölümde aşırı yorgunluk tanımı, takibi, neden ve etkileri ile aşırı yorgunluk risk yönetiminin unsurları hem literatürde kapsandığı şekilde, hem de Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı ve Avrupa Sivil Havacılık Emniyet Ajansı regülasyonları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Akademik çalışmalar ve regülasyon kıyaslamasına da yer verilerek hem havayollarındaki uygulamalara, hem de literatür çalışmalarına ışık tutulması hedeflenmiştir. Üçüncü ve son bölümde yer verilen literatür taramasında bu güne kadar çalışılan ekip atama problemlerinde aşırı yorgunluk unsurlarına yer verilmediği saptanmıştır. Bu kapsamda ekip atama problemine havacılıkta aşırı yorgunluk unsurlarının eklendiği, çıktıları farklı bir ölçeğe ihtiyaç duymadan değerlendirilebilen bir matematiksel model geliştirilmiştir. Böylelikle havayolu yöneticisinin gerekli ilave ekip sayısını kolaylıkla belirleyebilmesi, ekibin yorgunluk seviyesini değerlendirerek uçuş emniyetini arttırması hedeflenmiştir. Bir başka deyişle geliştirilen model ile aşırı yorgunluk riskinin hem pratik hem de ekonomik bir şekilde yönetilmesi amaçlanmıştır. Üçüncü bölümün sonunda ise örnek havayolu işletmesinden alınan veri setinin geliştirilen modele girişi yapılmış ve uçuş ekibinin uçuş saatleri ile hissedilen aşırı yorgunluk değerlerinin kıyaslamasına yer verilmiştir.