Siverek geleneksel yerleşimini biçimlendiren mekansal ögeler

Abstract

Geleneksel konutlar, toplumların kültürünün yansıması olup kullanıcısının çevresel faktörler ile gereksinimleri çerçevesinde şekillendirdiği yaşam alanlarıdır. Geleneksel konutlar belli bir düzen içerisinde bir araya gelerek geleneksel kent dokusunun önemli bölümlerini meydana getirmişlerdir. Kent dokusu içinde yer alan kamusal ve özel mekânlar özgün bir hiyerarşik düzen içerisinde oluşmuştur. Bu bağlamda dünyanın önemli yerleşim alanlarının yer aldığı Mezopotamya coğrafyasında yer alan, bölgeye özgü geleneksel yaşamın özgün değerlerini taşıyan Siverek ilçesi çalışma alanı olarak seçilmiştir. Siverek kentinin geleneksel yerleşiminin nasıl biçimlendiğini anlamak; kamusal alanlar, özel alanlar ve bu alanlar çerçevesinde oluşan mekânsal ögeleri tespit etmektir. Çalışma kapsamında kültür, davranış ve mekân etkileşimleri, mekânsal hiyerarşi (kamusal-özel mekân kavramları); kamusal mekân olan kent ile özel mekân olarak konutun biçimlenişini etkileyen faktörler incelenmiştir. Siverek kentinin tarihi, coğrafi ve kültürel özellikleri, geleneksel kent dokusunun değişimi ve gelişimini etkileyen faktörler ve Siverek kentinin kamusal–özel mekânları bağlamında oluşan mekânsal ögeler ve arasındaki ilişkiler ele alınmıştır. Harita Genel Müdürlüğü’nden alınan haritalar ve hava fotoğraflarının üzerinden gerekli analizler yapılmış, geleneksel dokunun değişimi haritalara işlenmiştir. Geleneksel dokudaki kamusal mekân ve yapıların yerleri işaretlenmiştir. Özel alan olan konut bölgelerinin genel yerleşim özellikleri ile konutların geçit-aralık, avlu, eyvan, oda, mutfak, ahır, dam, hela mekânları incelenmiştir. Ayrıca kamusal mekân olan sokak ile özel mekân olan konut ilişkisi bağlamında kentin önemli mimari ögelerinden olan çıkmaz sokaklar, kabaltılar (kantarma), cumbalar, pencereler ve kapılar incelenmiştir. Çalışma sonucunda geleneksel kent dokusunda bulunan mekânsal ögelerin oluşturduğu mekânsal hiyerarşiler ortaya konmuş ve bu değerlerin önemi ve korunması ile geleceğe aktarılması gerekliliği vurgulanmıştır.