Psikolojik Sözleşmelerin Oluşumu, Gelişimi ve İhlalinde Toplu ve Bireysel Sözleşmelerin Rolü

Abstract

Bu çalışmada, işçi ile işverenin aralarındaki alışveriş ilişkisinin koşullarıyla ilgili algılarından oluşan psikolojik sözleşmenin, istihdam ilişkisinin toplu sözleşme veya bireysel sözleşme yoluyla belirlenmiş olmasına göre farklı nitelikler taşıyabileceği öne sürülmektedir. Psikolojik sözleşmeler, taraflar arasındaki karşılıklı vaad ve yükümlülüklerin daha çok maddi ya da ilişkisel olmasına, tarafların bu yükümlülüklerin algılanmasında ne ölçüde uzlaştıklarına, vaad ve yükümlülüklere ilişkin karşılıklı ve tek yönlü uyarlama süreçlerinin ne şekilde işlediğine göre farklılık gösterirler. Sendikalarca dayatılan toplu sözleşmeler, bireysel sözleşmelerden farklı olarak, psikolojik sözleşmelerin daha fazla maddi hükümler içermesine, daha kısa süreli, dar kapsamlı ve karşılıklı yükümlülükler bakımından sınırlı olmasına yol açabilir. Toplu sözleşme yoluyla oluşan psikolojik sözleşmede karşılıklı ve tek yönlü uyarlama süreçleri taraflar arasındaki vaad va yükümlülüklerin azalması yönünde işlerken, arada sendikanın olması, vaad ve yükümlülüklerin algılanmasındaki uzlaşmayı engelleyerek ileride ortaya çıkabilecek "psikolojik sözleşmenin ihlali" olasılığını arttırabilir. Ancak toplu sözleşmelerde standart-dışı muamelelere fırsat verilmemesinden dolayı, istihdam ilişkisinin toplu sözleşme ile belirlendiği işyerlerindeki çalışanlarda, örgütsel adalet (eşitliğe dayalı dağıtım adaleti) algısı daha yüksek olabilir.

In the present study it is proposed that the psychological contract which consists of the perceptions of the employee and the employer about the terms of the exchange relationship between the two, may have different characteristics depending on whether the employment relationship is determined by collective or individual contracts. Psychological contracts differ in respect to; whether the reciprocal promises and obligations between the parties are mostly transactional or relational, the extend to which there is mutuality between the parties in perceiving those obligations, and the way reciprocal and unilateral adaptation processes related to the promises and obligations operate. In contrast to individual contracts, collective contracts imposed by unions may cause psychological contracts to involve more transactional terms, to be valid for a shorter time period, to have a narrow scope, and to be restricted at reciprocal obligations. While the reciprocal and unilateral adaptation processes in the psychological contract formed as a result of collective contracts operate in the direction of reducing the promises and obligations between the parties, the union going between, increases the probability of psychological contract violation by hindering the mutuality in perceiving the promises and obligations. Yet, as idiosyncratic deals are not permitted in collective contracts, organizational justice (equality-based distributive justice) perceptions may be higher in workplaces where employment relationship is determined by collective contracts.