Osmanlı sarayında ermeni ressamlar: manas ailesi

Abstract

18. yüzyıldan itibaren Avrupa’da eğitim alan gayrimüslim Osmanlı ressamlarının etkinlikleri Avrupai tarzda Osmanlı resim sanatı açısından önemlidir. Kurdukları atölyelerin, verdikleri derslerin, yurtiçi ve yurtdışında düzenlenen sergilere katılmalarının yanı sıra bazıları Osmanlı saray ressamlığı yapmış, saray ve kasırların süslemelerinde çalışmıştır. Avrupa tarzında Osmanlı resim sanatının benimsenip gelişmesinde gayrimüslim Osmanlı ressamlarını katkısını göstermesi bakımından Manas ailesinin ressam üyelerinin etkinlikleri ayrı bir önem taşımaktadır. Fakat Osmanlı hizmetinde çalışmış gayrimüslim sanatçıların etkinlikleri hakkında yapılan araştırmaların sınırlı oluşu bu aile hakkında da birçok noktayı karanlıkta bırakmıştır. Bu çalışmada birinci el kaynaklara ulaşılarak Manas ailesinin ressamlarının iki yüzyıl boyunca etkinliklerine bakılmış, üstlendikleri roller tartışılmıştır. Kapadokya Ermenileri’nden Manas ailesi, 16. yüzyılda İstanbul’a yerleşmiş ve 18. yüzyıldan 20. yüzyıl başına kadar Osmanlı Sarayı için çalışmıştır. Çalışmada ailenin kökenleri, soyağacıyla ilgili veriler sunulurken, ressamlık yapanların aynı zamanda diplomat olduğu ve başta İtalya olmak üzere Avrupa’da eğitim aldığı anlaşılmıştır. Eserleri bilinen ilk ressam Rafael ve oğlu Manas, Rafael’in torunu Zenop; onun oğulları Rupen, Sebuh, Gaspar, Aleksandr ve yeğeni Josef Manas, ailenin etkinlikleri hakkında verilere ulaştığımız ressamlardandır. Manas ailesinden bu ressamların dışında, birçok değerli diplomat, tiyatrocu, yazar, gazeteci, müzisyen yetişmiştir. 18. yüzyılda Katolikliğe geçen aileden bazı kişilerin Avrupa’da eğitim alması, dil öğrenmelerinin yanı sıra sanatta da kendilerini geliştirmelerine olanak sağlamıştır. Dolayısıyla hem Osmanlı devletinin dış ilişkilerinde gerekli diplomat ihtiyacını karşılayacak öncelikli kişiler arasında olmuş, hem de sanat alanında gerekli rolü üstlenmişlerdir. Babadan oğula diplomatlık yapan söz konusu ressamlar daha çok Avrupai tarzda padişah portreleri resmederek, Osmanlı dünyasında imgelerinin yaygınlaşmasını isteyen padişahların yenileşme hareketlerini sanat alanına taşımışlardır. Yayınlarda daha önce kapsamlı olarak ele alınmamış Manas ailesi ressamlarının genel profili Ermenice, Osmanlıca kaynaklar, çeşitli belgeler ile Topkapı Sarayı Müzesi, Dolmabahçe Sarayı Müzesi ve çeşitli özel koleksiyonlarda bulunan imzalı eserlerinin sunduklarıyla yansıtılmıştır. Görev yaptıkları dönemde saraydan ağırlıklı olarak tasvir-i hümâyûn siparişi alan bu ressamların sanat eğitimleri padişahlar tarafından da desteklenmiştir. Öte yandan Manas ailesi ressamlarının 19. yüzyıldaki birincil mesleklerinin diplomatlık olduğu ve ‘saray ressamı’ olarak tanımlanmalarının sürekli saray çevresinde olup resim yapan kişi anlamına gelmediği, kısacası istihdamlarının salt bu şekilde yapılmadığı anlaşılmıştır.Sonuç olarak hem sanat tarihi hem de Avrupa ile ilişkiler açısından Osmanlı hizmetinde gayrimüslim sanatçıların oynadığı rol, Manas ailesi örneklemesiyle sunulmuştur.

Activities of non-Muslim Ottoman artists who received education in Europe since the 18th century are important in terms of the European style in Ottoman painting. Apart from founding workshops, giving courses, joining national and international exhibitions, some of them had worked as courtartist in the decoration of courts and pavillions. Activities of the artist members of Manas family have great importance showing the contribution of non-Muslim Ottoman artists in the adoption and development of European style in Ottoman painting. However, due to the limited number of the studies on the activities of non-Muslim Ottomans, many important points remain unknown about this family. In this study activities of the painters from Manas family for two centuries and their roles have been discussed. The Manasses from Cappadocian Armenians settled in İstanbul in the 16th century and worked for the Ottoman Court from the18th century to beginning of the 20th century. The origins and the genealogy of the family show that the artists were diplomats as well, and had received education in Europe, primarily in Italy. The first family members whose works are known - Raphael and his son Manas; Zenop, the grandson of Raphael; his sons Rupen, Sebuh, Gaspar, Alexander and his nephew Joseph Manas are the artists through whom we have received information about the activities of the family. Apart from these artists, many diplomats, thespians, writers, journalists, and musicians were active members of the family. Some of the members of Manas family who had become Catholic converts in the 18th century received education in Europe, which enabled them to learn foreign languages and improve themselves in art. Therefore, they had been among the people who would primarily answer the demand for diplomats in Ottoman foreign affairs, and played an important role in the field of art. These artists who worked as diplomats from one generation to the other painted the sultans' portraits in the European style and they carried over to the world of art the renovation attempts of the sultans who wanted to spread their images to the Ottoman world. The general profile of the artists of Manas family, which had not been studied comprehensively in the previous publications, were reflected through Armenian, Ottoman resources; in the documents and signed works in various special collections, in Topkapı Palace Museum, in Dolmabahçe Palace Museum. Sultans supported the art education of the members of this family who were mainly ordered medallion portrait during the period of their job. Moreover, it was understood that being a diplomat was the primary occupation of the 19th century artists of Manas family and that their being entitled as court-artists” does not mean that they were merely courtiers and artists; in short, their employment was not restricted to being an artist. As a result, the role of the non-Muslim artists in the Ottoman service both in the field of art history and European affairs in presented through the example of Manas family.