Amorium Kazılarında Bulunan Bir Grup Okucu

Abstract

Ortaçağ’ın en etkili saldırı silahı hiç kuşkusuz ok ve yaydı. Okun esas yaralamayı sağlayacak olan uç kısmının biçimi, ağırlığı veya içyapısı, diğer birçok etmenin yanı sıra atış kabiliyetini en fazla etkileyen faktörlerdendi. Demir ya da çelik okucunun içyapısındaki karbon veya sertlik oranı, sertleştirme biçimi, üretilen hammaddenin yapısının temiz, kirli veya atık maddelerden oluşuyor olması onun teknik özelliklerini doğrudan etkiler. Bu teknik hususiyetler aynı zamanda okucunun av, savaş veya eğitim amaçlı kullanma tercihini de belirler. Uçların bu özellikleri rakibin zırh gibi savunmaya yönelik önlemlerini de etkiler. Sonuçta, orduların saldırı kabiliyeti veya savaşların kazanıp kazanılmamasına kadar götürebileceğimiz tesirlerden bahsedebiliriz. Ortaçağ’ın kaotik tarihi içinde orduların silah kabiliyetlerini teknik özellikler açısından karşılaştıran araştırmalar yoktur. Bu eksikliğin bir sebebi bu konudaki araştırmaların konuyu ele alış biçimindeki dar bakış açısı ise bir diğeri de kazılardan elde edilen objelerin sağlıklı tabaka bilgisi sunmamasıdır. Bunun dışında, Anadolu-Ortaçağı’nın komşu iki gücü Bizans ve Selçuklunun savaş silahları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma da yoktur. Aralarında, Haçlı savaşlarına kadar uzanan güçlü bir rekabetin olmasına karşın bu iki gücün savaşlarının kaderini belirleyen silah teknolojisi üzerine çalışmalar olmaması ilginçtir. Bu ancak konuyu kazı buluntuları üzerinden morfolojik, metalürjik, terminolojik boyutuyla ele alan mukayeseli çalışmalarla mümkün olabilecektir. Afyon-Emirdağ yakınlarındaki Ortaçağ’ın önemli Bizans kentlerinden Amorium (Hisar), bu iki büyük rekabetin yanı sıra, 9.yüzyıldaki Arap saldırılarının hatırası olarak Erken İslam dönemi okuçlarının bulunduğu bir yerdir. Bu çalışmada Amorium ören yerinde ele geçmiş onaltı okucu, morfolojik, metalürjik ve terminolojik açılardan ele alınmıştır. Buluntular katalog düzeninde tek tek tanıtılırken, tabaka bilgisi, ölçü, ağırlık, morfolojik, terminolojik ve tipolojik hususiyetleriyle birlikte değerlendirilmiştir. Ele alınan objeler biçimsel özellikleriyle sınıflanıp çağdaşı örneklerle mukayese edilmiştir. Dönemin ok risaleleri ve savaş tarihi kitaplarında geçen isimlerden hangi teknik tabirin hangi tipe uygun olduğu tartışılıp tekliflerde bulunulmuştur. Bu objelerden beşi arkeometrik yöntemlerle incelenmiş, taramalı elektron mikroskobu (SEM) ve enerji dağılımlı x-ışını spektrometresi (XRF) ile metalografik ve diğer içyapı özellikleri tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda bu üç bakış açısıyla elde edilen veriler dönemin diğer verileriyle mukayese edilerek Amorium okuçlarının yeri belirlenmiştir.

In Medieval Ages the most efficient offensive arms were used to be, undoubtedly, arrows and bows. Besides the other factors; shape, weight and production material of an arrowhead which is the main responsible part of arrow for physical injury of the target, are the factors effecting shooting capabilities. Properties of iron/steel arrowheads i.e. carbon amount or hardness values, hardening techniques, refinement level of the smithing material, create the technical specifications which are determinant for the choice of arrows in acts like hunting, battle or training. Technical specifications of arrowheads effect the defensive precautions of rivals like using special armor types, as well. In the end, the effects of arrowheads on offensive capabilities of armies and even determining the victorious side can be discussed. There are no studies on comparisons of technical properties of arms in the chaotic history of Medieval Ages. One of the reasons for this deficiency is the narrow sided look of researches to the topic and the other one is mixed contexts of archaeological finds which cannot present clear scientific information. More than this, there is no comparison study of arms belonging to two neighbour forces in Medieval Anatolia; Byzantines and Anatolian Seljuks. Although there used to be a great hostility which includes crusades, between those two powers, the lack of studies over arm production technologies which effect the fate of the battles, is interesting. To realize such a study is only possible by approaching to the topic from morphology, archaeo-metallurgy and terminology of the archaeological finds. Amorium (Hisar) which is one of the most important Byzantine settlements located in the vicinity of modern town Afyon-Emirdağ, is an archaeological site reserving arrowheads belonging to that rival and Early Islamic arrowheads shot during the Arab attacks in 9th century. In this study, 16 arrowheads from Amorium were discussed from morphologic, archaeo-metallurgical and terminologic perspectives. Finds were introduced, one by one, with detailed information about their find context, dimension, weight, morphology, terminology and typology at the catalog section. Discussed objects were classified according to their formal properties and compared with contemporary examples. From the terms, mentioned at arrow leaflets and warfare books belonging to related period, the proper ones fitting in the technical specifications of examined objects were presented. 5 of the arrowheads were examined by using archaeometric methods. Light microscopy, Scanning Electron Microscope (SEM) and Energy Dispersive X-ray Spectrometry (EDX) revealed the micro-structures and other material properties of the samples. As the result of the study, the information got from those three different perspectives, were compared with other information from contemporary objects and the place of Amorium arrowheads in medieval ones were presented.